علل افزایش و سایش معنویت وخودسازی در انسان
جمعه, ۲۵ مهر ۱۳۹۳، ۰۴:۲۷ ب.ظ
چکیده وخلاصه مقاله
مقدمه
وظائف شرعی افراد درزندگی(قرآن وسنت)
وظائف قانونی افراد درزندگی(اجماع وعقل)
دلائل افزایش معنویت درانسان
عوامل سایش معنویت درانسان
رابطه افراد باهمدیگر وباجامعه
تائیرمتقابل ارتباطی انسان و جامعه
نتیجه گیری
مقدمه:
خداوند متعال انسان رابرای عبادت آفریده است(ذاریات 56) وعبودیت وپرستش خداوند هیچ سود یاضرری برای او ندارد(عنکبوت6) و عبادت تنها عامل سرنوشت ساز برای انسان دردنیا وآخرت است وآیات قرآن کریم واحادیث وقانون برگرفته شده ازاجماع وعقل تنهامعیار وچارچوب مشخص برای نحوه عملکرد انسان و یا عبادت اواست.
انسان بامطالعه وبهره گیری ازآیات الهی می تواند به عبادت حق تعالی بپردازد و به اوج قرب الهی یعنی خلیفة الله برسد ویابا سرپیچی ازدستورات الهی در عمق ضلالت وگمراهی یعنی اسفل السافلین سقوط نماید.
انجام واجبات ویا پرداختن به بایدها وترک محرمات وبه عبارت دیگر روی نیاوردن به نبایدها وهمچنین توجه به مستحبات وعدم توجه به مکروهات ، چهار عامل اصلی وفرعی تکلیف شده برانسان است که تمام شرایط وضوابط آن درقرآن کریم بیان شده است وقرآن کریم سخن رسول خداست وسخن شیطان نمیباشد (تکویر19و25) و قرآن کریم با احادیث وقوانین شریعت اسلامی توسط اولیاءالهی تشریح شده ودراختیار جهانیان قراردارد.
انسان می تواند با رعایت دستورات الهی موجبات کسب وشکوفائی معنویات وارزشهای دینی واخلاقی درراستای افزایش میزان تقوای خود رافراهم آورد وبه تبع آن در ایجادجو معنوی درجامعه واحیاء وگسترش وتقویت آن مفید باشد ودرمقابل باعدم رعایت تقوا وکاهش معنویت فردی درخدشه دار نمودن وکم رنگ کردن هویت خود ومعنویت جامعه نقش مؤثر وانکار ناپذیر داشته باشد .
قرآن کریم می فرماید: ای مردم شما نخست از دومرد وزن(آدم وحوا) آفریده شدید وشما رابه شعبه ها وقبیله ها تقسیم نمودیم تا یکدیگر را به این جهت بهتر بشناسید وبهترین شما در نزد خداوند با تقوا ترین شماست (حجرات 13).
وهمچنین ازعظمت وبزرگی این رسالت الهی که بردوش انسان نهاده شده است ، خداوند منان در آیه 21 سوره حشر چنین فرموده است:اگراین قرآن را بجاد دل مردم برکوهها فرو میفرستادیم مشاهده می کردی که چگونه ازترس خداوند متلاشی می شدند واین برای آنانی است که درقرآن اندیشه می کنند.
ولذا درمتن این مقاله ابعاد مختلف رفتاری پیرامون دلائل افزایش وکاهش معنویت فردی واجتماعی انسان رامورد بررسی قرار خواهیم داد.
وظائف شرعی افراد درزندگی(قرآن وسنت)
درمطالعه آیه به آیه از قرآن کریم خداوند منان وظیفه انسان رابه منظور عبادت الهی در دسته اول بایدها (واجبات) ودسته دوم نبایدها(محرمات) بطور کامل ودقیق وعمیق با سرنوشت بهره مند شدن ازعنایات حق تعالی دردنیا وسرای جاویدان بهشت با تمام نعماتش بیان کرده است ، که همگی دریک کلمه تقوا خلاصه شده است.
همچنین به منظور کسب مراتب ودرجات عالی دردنیا وآخرت به انجام مستحبات وترک مکروهات نیز دستور ورهنمود داده است وآیات واحدیث زیادی دراین رابطه وجوددارد.
همه وظائف الهی انسان درموضوع واجبات ومحرمات وهمینطور مستحبات ومکروهات بطور کامل ودقیق درقرآن کریم بیان شده است وتمام سخنان معصومین(ع) دراین رابطه با مبنا قرار دادن آیات الهی به کمیت وکیفیت وارزش های معنوی آن پرداخته است(تغابن 8 و12) وشرح وتفسیر واهمیت وجایگاه وظائف شرعی انسان بااستفاده ازآیات الهی توسط اهل بیت عصمت وطهارت بعنوان سنت پیرامون وظائف انسان دراختیاربشر قرار گرفته است. وبحمدالله توسط مراجع عالیقدر شیعه برحسب نیازامروزمردم به منظور انجام عبادت وکسب معنویت وبهره مندی ازنعمات دنیوی واخروی دردسترس همگان بعنوان وظیفه شرعی قرار دارد.
پرداختن به مواردذکر شده فراتر ازیک مقاله کوتاه است ووظائف انسان براساس قرآن وسنت دردو محورکلی اصلی(واجبات ومحرمات) ودومحور کلی فرعی(مستحبات ومکروهات)مورد اشاره قرار داده شده است ، که کمیت وکیفیت آن بابهره گیری ازاحادیث توسط مراجع عالیقدر مکتب اسلام واساتید علوم دینی بعنوان احکام دینی واخلاق اسلامی واجتماعی تشریح شده است وهمه اعمال ورفتار ذکر شده بعنوان وظائف فردی انسان دربرابر خداوند کریم درمحل شخصی ودرسطح جامعه مورد سفارش وتاکید قرار گرفته است ودرمجموع به رعایت تقوا خلاصه میگردد،
انسان به منظور ایجاد امکانات وفراهم نمودن شرایط اجتماعی برای ادامه حیات وانجام فرامین الهی وهمچنین تشکیل خانواده وبرقراری شرایط صحیح وسالم ارتباطی با دیگران وبخصوص تنظیم اعمال ورفتارفردی دربرابرحکومت (منتسب به رسالت انبیاء وامامت اولیاء)موظف انجام یکسری اعمال ورفتاردیگر درکنارآن وظائف شرعی میباشد، که توسط حکومت بعنوان قانون تدوین و وضع شده است ، که بعنوان موضوع بعدی مورد توجه قرار خواهدگرفت.
وظائف قانونی افراد درزندگی(اجماع وعقل)
مردم هر جامعه ای به منظور رسیدن به یکسری اهداف مادی ومعنوی ناچار به رعایت ضوابط وشرایط وضع شده توسط حکام در انجام اعمال ورفتار فردی واجتماعی خود میباشند ،
مجموع این ضوابط وشرایط بعنوان قانون (یعنی مقیاس ومعیارهر عمل ورفتارانسان) برای تنظیم روابط اجتماعی بین افراد باهمدیگر وافراد باجامعه وضع میگردد.
قانون وقتی صحیح وکامل است که متناسب با نیاز بشر برای نیل به اهداف درونی وذاتی او باشد.
وقتی انسان رسالت عظیم جانشینی خداوند درزمین را پذیرفته باشد وعبادت تنها وسیله رسیدن او به این هدف باشد وپاداش الهی درسرای آخرت از بشارتهای حق تعالی دربرابر صداقت بشردر این رسالت باشد،مسلماٌ قانون الهی عمیق ترین وجامع ترین قوانینی است که می تواند برای بشر وضع شده باشد ودرجهان هستی که آفریده خداوند یکتا میباشد ، تنها قانون الهی است که برفرد مؤمن نافذ وقابل پذیرش میباشد(اعراف54) .
مجموعه بایدها ونبایدهائی که ازاجماع وعلم وعقل بزرگان وحکام سیاسی ومذهبی وضع وابلاغ میگردد ، نباید از دستورات ورهنمودهای الهی فراتر برود ویا خدائی ناکرده ناقص بعضی یاگوشه ای ازآن باشد وباید براساس ارزش ومعیارهای دینی ومبتنی برآیات الهی باشد وقانون ابزاری دردست حکام به منظور احیاء وگسترش دستورات الهی درتمام ابعاد آن میباشد.
قانون بیان کننده خصوصیات وشرائط وحدود امور اصلی که توسط خداوند بیان شده است ودرکلام و دراعمال ورفتاراولیاءالهی است. وباید سرلوحه روابط اجتماعی افراد با همدیگر وجامعه قرار گیرد.
انسان درکنار انجام وظائف الهی باید به قانون اسلامی نیز توجه داشته باشد وانجام آنرا برای خود تکلیف سیاسی وحکومتی بداند که قانون وحکومت وحتی حکام آن نیز از طرف خداوند تعین شده است.
توجه به این امور یکی دیگر از مؤلفه های معنوی است که درراستای تعالی آن درانسان ودرجامعه نقش حیاتی دارد وعدم رعایت آن موجب نابودی معنوی وحتی جسمی بشر وایجاد اخلال در نظم اجتماعی می گردد ، که زمینه نابود کردن معنویت درجامعه وجایگزنی ناهنجاریها رابدنبال خواهدداشت.
دلائل افزایش معنویت درانسان
انسان باپیشه کردن تقوا می تواند بهترین رویکردهای معنوی برای خود ودیگران رادر برداشته باشد وباپرداختن به ارزشهای اخلاقی و دینی درترویج وگسترش وعمق بخشی آن دروجود خود و در جامعه مؤثرباشد.
در قرآن کریم تمام عوامل واعمال ورفتار عبادی با راهکارهای عملیاتی نمودن آن وهمچنین نحوه افزایش و گسترش آن مورد توجه قرار گرفته است ، که بلااستثناء درجهت افزایش معنویت درانسان ودرسطح جامعه مؤثر میباشد.
درکنار انجام واجبات وترک محرمات وبعضاٌ انجام مستحبات بعضی ازنکات ارزشمند اخلاقی و معنوی که موجبات افزایش اخلاق اسلامی ومعنویت در انسان میگردد ، را در قرآن کریم مورد بررسی واشاره قرار خواهیم داد:
درسوره حمد ، پرستش خداوند یکتا وفقط کمک واستعانت از اوخواستن ودرخواست هدایت نمودن به راه راست ، همان راه تقوا پیشگان ونه راه ظالمان ، مبنای احیاء وتوجه به معنویت درانسان است که مورد توجه مؤمنین قرارگرفته است.
خداونددرآیه 172سوره بقره میفرماید:ای کسانیکه ایمان آوردید ازروزیهای حلال وپاکیزه ای که به شما دادیم تناول نموده وشکرکنید خداوندرا ، اگراورامی پرستید ، بجا آورید.
همه آیات الهی نمونه هائی از دستورالعمل معنوی است که پرداختن به آنها موجب افزایش تقوا ومعنویت درانسان می شود.
درآیه 208سوره بقره خداوند منان خطاب به ایمان آورندگان می فرماید:به صلح روی آورید وازوسوسه ها ودعوت به تفرقه شیطان پیروی نکنید واو دشمن آشکارشماست.
وهمچنین درآیه 119 آل عمران می فرماید: ای کسانیکه ایمان آوردید غیراز هم کیشان خود دوست نگیرید، زیرا کفاردرباره شماازهیچ فساد وضرری کوتاهی نکنند ، که خط دوست نابات درهمین آیه مورد تذکر مؤمنین قرار گرفته است ودرتائید همین آیه بیان شده است ، ایمان آورندگان اگرفرمان برید کافران را ، برگردانند شمارااز اسلام به کفر ، پس اززیانکاران می شوید .(آل عمران 150)
درقرآن کریم ازخصوصیات معنوی مؤمنین درآیه 2 سوره انفال چنین توصیف شده است ،جز این نیست که مؤمنان کسانی هستندکه چون نام خداوند برده شود دلهاشان به لرزه افتد وآنگاه که آیات خداوند تلاوت گردد، ایمانشان افزوده شود وتنها برخداوندشان تکیه کنند وبا بیان عین کلمات الهی جایی برای تعریف وتشریح آن باقی نمی ماند.
اهمیت ومبنا بودن قرآن کریم برای مردم در افزایش اخلاق اسلامی ومعنویت آنان در زمینه های مختلف فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی واقتصادی فردی وعمومی ، از طرف خداوند کریم درآیات متعددی از آن بدین گونه بیان شده است ، واین قرآن کتابی است که به میمنت ومبارکی فرو فرستادیم پس ازآن پیروی کنید وپرهیزکارشوید، باشد که مورد عنایت حق قرار گیرید وازخدا وپیامبرانش اطاعت کنید ، وبه تحقیق قرآن را برای پند وموعظه وبیداری مردم آسان کردیم وکیست که ازآن پند گیرد و قرآن هدایت مؤمنین وشفاء آنان است ومایه عزت وسربلندی پیامبر(ص)و قوم اوست والبته درآخرت نیز ازعمل به قرآن پرسیده شود . (انعام 155واعراف35و36وانبیاء50وقمر 17 وتکرار مرتب آن دراین سوره وفصلت 44 وشوری 52 وزخرف 44 وجاثیه 11 والحاقه 48) لذا اگرانسان با مطالعه قرآن کریم به قوانین الهی مسطور درآن بپردازند ، سراسر زندگی شخصی واجتماعی او مملو ازمعنویت خواهد بود ومکرر درقرآن کریم برای شناخت انسان نسبت به ارزشهای دینی وغیر ازآن واطلاع از سرانجام عملکرد انسان دربرابر خدا وپیامبران به بهره گیری ازسرگذشت پیامبران و حاکمان الهی وانجام تحقیق در سرگذشت آنان و مردم زمان آنان برای کسانیکه که ازنعمت عقل برخوردارند ، مورد توجه قرار داده شده است وهمه آنها را عبرتی برای مردم درهرزمان بیان کرده است و توضیح داده است که درقرآن سخنی نیست که آنرا بافته باشند و قرآن تصدیق کننده کتب آسمانی قبل از خود میباشد ودر آن دستورات واحکامی که برای سعادت بشر لازم است مفصلا بیان شده است و این کتاب برای مؤمنان راهنما ورحمت است ( یوسف 111وحجر77).آری ایمان آوردگان کسانی هستند که دلهاشان با یاد خدا آرام گیرد ، آگاه باشید که دلهاتنها بیاد خداوند آرامش پذیرد.(رعد28) ، البته ذکر این هشدار لازم است که : هنگام تلاوت قرآن ابتداء ازشر شیطان رانده شده ، به خداوند پناهنده شوید. (نحل98)
درادامه آیات ذکرشده خداوند منان در آیه 7 سوره ابراهیم می فرمایند: بیاد آوردید آنگاه که پروردگارتان اعلام نمود اگر سپاسگزاری نمودید نعمتی رابرشما افزون کنم واگر کفران نعمت کنید بی شک به عذابی سخت گرفتارتان نمایم ، سپاسگزاری دربرابر نعمات الهی و کفران نعمت نکردن در برابر آن یکی دیگر از سفارش های حق تعالی به بشر است که به تنهائی می تواند انسان رابه اوج معنویت برساند.
نکته دیگر اخلاقی درراستای افزایش معنویت درانسان ودرجامعه احترام به خانواده وپدر ومادر است ، خداوند چنین حکم فرمود که نباید جز اوهیچ معبودی راپرستش کنید ودر حق پدر ومادر نیکوئی نمائید واگر یکی یا هردوی آنها پیر وسالخورده گردند که باعث زحمت ورنج شما باشند ، پس هرگز نباید حتی یک کلمه اف هم برزبان برانید وباید ازروی ادب واحترام باایشان سخن بگوئید وهمواره پروبال فروتنی وتواضع باایشان راگسترده دارید و بگو پروردگارا همانطور که پدر ومادر مرا درکودکی به مهربانی پروراندند تونیز در حق آنها مهربان باش. (اسری 23و24وعنکبوت8).
ازدیگر سفارشات الهی به مردم رعایت حقوق همدیگر درداد وستد وانجام کردار شایسته ودوری ازگناهان است و درقرآن مجید اینگونه آمده است ، آنچه به کیل یاوزن می سنجید ، تمام دهید وهمه را باترازوی راست بسنجید زیرا این کار برای شما بهتر وسرانجامش نیکوتر خواهد بود وفساد وتباهی نکنید. (اسری35و شعراء181و رحمن 8و9) ومردمی که کردار شایسته انجام می دهند و درهر حال به یاد خداوند باشند ، مؤمن هستند و هرگز ازهیچ ستم وآزاری بیمناک نباشند (طه112) ودوری ازگناهان و ازگفتار زور وباطل ازدیگر خصوصیات این مردم است (حج30) وهرکه نشانه های خداوند رابزرگ ومحترم دارد مؤمن است و این بزرگداشت ازعلامتهای پرهیزکاران است که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است (حج32) وهمچنین
برپاداشتن نمازو دوری ازسخن باطل وبیهوده ودادن زکات وخودداری از روابط نامشروع وادای امانت ووفای به عهد از مشخصات دیگر ایمان آورندگان است که در آیات اول سوره مؤمنون به آن اشاره شده است. وهمینطوراداء امانت و وفای به عهد ودادن غذا به بینوایان ویتیمان واسیران وخواستن پاداش از خداوند درآیه 32 سوره معارج وآیات 7تا9 سوره انسان مورد توجه قرار گرفته است.
ای پیامبر ، بگو به مردان و به زنان باایمان چشمهایتان وفرجها واندامتان راازنامحرم حفظ کنید و زنان حجاب خودرا حفظ کرده وزینت وآرایش خود رابه بیگانه ننمایانید (نور30و31)همان مردانی که هیچگاه تجارت ودادوستد آنان رااز یادکردن خداوند وبپاداشتن نماز وپرداخت زکات باز ندارد وازروز قیامت ترسانند (نور37).
انسان برای رسیدن به معنویت باید به این نکته توجه داشته باشد ، که درآیه 62 سوره نمل وآیه 60 سوره مؤمن اینگونه آمده است ، آیا آن کیست که ندای بیچارگان را پاسخ گوید وغم واندو رااز آنها برطرف کند وشما مسلمانان راجانشین ستمکاران درروی زمین قرار دهد حال با چنین خدائی ، خدای دیگری راپرستش می کنید . دعای مؤمنان که کردارشایسته انجام داده اند مستجاب می شود . (شورا 26)
توبه ازگناهان واز بدیها ازدیگر سفارشات خداوند درجهت کسب معنویت خواهد بود ، آنکس که دردنیا توبه کرده وایمان بخدا آورده وعمل صالح انجام داده وامید دارد که ازرستگاران باشد ، ازرستگاران خواهد بود . (قصص 67) آنان کسانی هستند که از ارتکاب گناهان بزرگ وکارهای زشت خویشتن داری می کنند ، مگرلغزشهای کوچک ازآنها سر می زند ، که خداوند از آنها می گذرد ، بدرستی پروردگار دارای آمرزشی بسیار است واو به حال بندگان از همه داناتر است زیرا او شما را از خاک آفرید و هم آن دم که در شکم مادرانتان بودید ، آفرینش شما در دست او بوده است ، پی هرگز خودستائی نکنید و خداوند به حال پرهیزکاران داناست (نجم32).
ای مردم ازخداوند روزی طلبید وتنها اوراپرستش کنید وشکر نعمات اورا بجاآورید (عنکبوت17).
دعا وراز ونیاز یکی دیگر از عوامل اصلی کسب وافزایش معنویت درانسان میگردد ودرقرآن اینگونه سفارش شده است : شبهاپهلو ازبستر خواب حرکت دهید دردل شب با بیم وامید و ناله و اشتیاق خدا رابخوانید وازآنچه روزی شما کردیم (درتاریکی شب) انفاق کنید. (سجده16و ذاریات18و19 ومزمل 2و20).
همچنین صله ارحام درکنار سایر احکام الهی درآیه 38 سوره روم بدین وصف مورد تذکر قرار گرفته است : حقوق ارحام وخویشان ومسکینان ودر راه ماندگان راادا کن که صله رحم واحسان به فقیران برای آنان که مشتاق لقای خدا هستند بهترین کاراست واینان راستگارانند .
رعایت تمام احکام وتمام اخلاق اسلامی و کسب همه معنویات فردی واجتماعی ورسیدن به اوج معرفت و کمال بندگی در اطاعت ازخدا ورسولش درهمه ابعاد درآیه 33 سوره (حضرت) محمد (ص) یاد آوری شده است وخداوند رابپرستید واز نافرمانی او بترسید وهمواره او را پیروی کنید تا خداوند از گناهان شما درگذرد واجلهای ناگهانی را تا زمان معین حتمی به تاخیر افکند بدرستی که اگر دانا باشید اجل معین شده خداوند به تاخیر بیفتد( نوح4).
درادامه عوامل اخلاق اسلامی و عوامل کسب معنویت ، خداوند کریم در کتاب الهی می فرمایند : کیست که به خداوند قرض نیکو دهد تا اینکه خداوند اجر او راچندین برابر وپاداش بزرگ وگرامی به اوعطا کند . (حدید11و18ومزمل2و20) و در آیه 11 سوره مجادله می فرماید: درجلسات ومیهمانیها برای میهمان وشخص وارد شونده جا ومکان حضور ونشستن رامهیا کنید.
ازدیگر اصول معنویت دردستورات الهی رعایت حقوق همسر درتعیین وپرداخت مهر ونفقه زنان است ( ممتحنه 10).
اطلاع یافتن از آخرین وضعیت سیاسی وحکومتی درجامعه وآخرین رخدادهای اجتماعی ونقش انسان درآن باحضور درنماز جمعه است ، که خداوند می فرماید: ای کسانیکه ایمان آورید هنگامیکه برای نماز جمعه فرا خوانده می شوید برای اجرای فرمان وحکم خداوند شتاب نموده وخرید وفروش رارها کنید این برای شما بهتر است اگر ازمنافع آن آگاه باشید (جمعه 9).
وخلاصه موضوع اینکه رعایت احکام الهی وروی آوردن به آداب وشریعت اسلامی والگو برداری ازاخلاق وعملکرد انبیاء واولیاء الهی سر منشآ همه معنویات فردی واجتماعی خواهد بود و گوشه ای ازآن در لابلای آیات قرآن کریم مورد یادآوری قرار گرفت ، زندگی وعملکرد اخلاقی ومعنوی بزرگان دینی ومذهبی نیز می تواند رهگشای ما قرار گیرد.
مطالعه اجمالی آیات الهی وتوجه به عمق مطالب آن بهترین سرمشق زندگی انسان در این راستا خواهد بود.
همچنین توجه ورعایت قوانین ومقررات اجتماعی وحکومتی که از طرف حکومت اسلامی تدوین وابلاغ شده است وناظر آن ولایت فقیه باشد ، امری حکومتی است که از دیگر عوامل کسب ورشد اخلاق اسلامی ومعنویت فردی واجتماعی خواهد بود وعدم توجه به آنها موجبات رذالت اخلاق واجتماعی رافراهم می نماید .
حضور در مساجد واماکن معنوی وهمکاری با نهادها وتشکلهای مبتنی بر ارزشهای دینی واخلاقی ومنطبق با ارزشهای اسلام ناب محمدی(ص) وبا قوانین ومقررات اسلامی، ازاعمال ورفتاری است که موجب تقویت معنویت درانسان می شود ودوری از آنها زمینه نفوذ شیطان درانسان ودرفرآیند رفتاری او رافراهم خواهد نمود.
عوامل افزایش معنویت درانسان را به همین جا خلاصه می کنیم وانشاء الله مورد توجه وبهره برداری قرار خواهدگرفت وامید است خداوند توفیق عبودیت و کسب مدارج معنویت واخلاق اسلامی را عنایت فرمایند..
عوامل سایش معنویت درانسان
بطور حتم دربرابر عوامل افزایش معنویات ، عواملی درجهت سایش آن دراعمال ورفتارانسان ودرسطح جامعه وجوددارد وبطور خلاصه می توان اینگونه بیان کرد که هرعمل ورفتاری که درجهت مخالف آن عوامل باشند ویا فاقد شرایط افزایش معنویت باشند ، ازعوامل سایش معنویت محسوب می شوند.
به منظور بهره مندی از قرآن کریم درشناسائی بعضی ازعوامل کاهش معنویت به بررسی اجمالی موضوع درآیات قرآن کریم می پردازیم وبه نمونه هائی از دلائل کاهش ویاسایش معنویت درانسان ودرجامعه اشاره خواهیم نمود.
درتعداد زیادی ازآیات الهی چنین آمده است : بزرگترین گناه ازمؤمن تا کفر امتناع وسرکشی نمودن در برابر فرمان خداست واز طرف دیگر اطاعت وپیروی نمودن از شیطان است ، همان شیطان که دربرابر دستور الهی تکبر نمود ودرسجده برانسان خودداری کرد و حضرت آدم(ع) را فریفت و شیطان بر هرآدم بدعمل ودروغگو نازل میشود ( بقره 34 واعراف11تا30حجر30و31 اسری61کهف 50 وطه116وص 74و75 وشعراء 222) واین اولین وسرآغاز ومبنای اصلی تمام عوامل سایش معنویت درانسان ودر جامعه ودرسطح جهان خواهد بود.
خداوند کریم درآیه 115 سوره بقره می فرماید: وستمکار آن کسی است که منع کند درمساجد نام خداوند برده شود ودر خرابی آن بکوشد آنان هرگز درآن مساجد داخل نشوند مگر آنکه از کردار زشت خویش بیم یابند ، برای ایشان در دنیا ذلت وخواری ودر آخرت عذاب وشکنجه است .
ایمان نیاوردن به رسالت انبیاء ودرواقع عدم پرستش خداوند توسط کسانیکه ایمان نیاوردند ازعمده دلائل رذالت اخلاقی ومعنوی است و پیامبر گرامی اسلام (ص) تاکید می نماید که : شهادت خداوند بین ما وشما کافی است که شما ازپرستش ماغافل بودید.(یونس29 واسری96).
خداوند منان دردیگر آیات قرآن کریم بعضی از دلائل سایش معنویت رااینگونه بیان داشته است ، هرکه زندگی وزیور دنیا طلبد در همین دنیا مزدشان دهیم وهیچگاه ازپاداش عملشان کاسته نگردد، آنان کسانی هستند که درروز جزا جز آتش جهنم بهره ای ندارند وآنچه دراین جهان کردند تباه وباطل گشت وآنچه برای رفاه دنیا طلبند ، بدست خواهند آورد ( سوره هود 15و16).
همچنین حسادت از دیگر عوامل کاهش معنویت درکتاب الهی مورد عبرت قرار گرفته است ، درآیات اول سوره یوسف داستان حسادت برادران حضرت یوسف بیان شده است وسرانجام حسادت ، شکست وپشیمانی برای آنان ودرمقابل صبر وتوکل برخداوند با رعایت تقوا و در نتیجه حکومت الهی برای حضرت یوسف شرح داده شده است.
تکبر از دیگر دلائل سایش معنویت است که درسوره اسری آیه 37 چنین بیان شده است ، هرگز درزمین باتکبر و منیت راه نروید زیرا هیچگاه نتوانی زمین را شکافت ودربلندی به بلندای کوه نخواهی رسید ، انسان سرکش ومغرور است ، آنگاه که خود را بی نیاز(ازخداوند) می بیند( 6و7علق).
خداوند کریم در آیه 58 سوره قصص هوسرانی وخوش گذرانی ( ازروی هوا و هوس) رامورد مذمت قرار داده و فرموده است : چه بسیار شده که مااهل دیاری که به هوسرانی وخوش گذارانی پرداختند هلاک کردیم پس این خانه های ویران آنهاست که بعد از آنان عده قلیلی درآن سکونت نیافتند وتنها وارث دیارآنها بوده ایم وچیزی ازآنها بجا نمانده است .
دوستان غیر الهی وبه عبارت امروزی دوست ناباب ازتذکرات قرآنی است ، آنانکه غیرازخدارابه دوستی گرفتند مثل خانه عنکبوت است که بنیاد کنند و اگربداند سست ترین خانه ها خانه عنکبوت است. (عنکبوت 41) و دوستی با به خشم آورندگان خداوند نیز نهی شده است(13ممتحنه).
درادامه بررسی آیات قرآن مجید دلائل کاهش ویا سایش معنویت وبه عبارت دیگر کوتاهی در امر عبادت در بین مردم واقوام مختلف اینگونه بیان شده است : فساد وپریشانی در همه صحرا ودریاها بدست خود مردم پدید می آید و ماهم کیفر بعضی اعمالشان را به آنها بچشانیم وبدرگاه خدا( درروزقیامت) بازگردند (روم41) وبعضی ازمردم که گفتار وسخنان لغو وبیهوده و باطل می گویند وخلق رااز راه خدا به راه جهالت گمراه سازند و قرآن رابه تمسخر واستهزاء می گیرند این مردمان فاسد هستند وبه عذاب وخواری وذلت گرفتار می شوند( لقمان6) و آنان که در برابر گفته های خدا و رسولش در مورد آنچه برای آخرت گفته می شود ، می خندند و واز بیم و حسابرسی درآن نگران نبوده و بحال آن نمی گریند ، و بی خبر ازآن هستند( نجم 60و61 ) و همچنین می فرماید همدیگر رامسخره نکنید و به لقبها واسمهای زشت همدیگر راصدا نزنید وتوبه کنید وازگمانهای ناروا وتجسس وغیبت پرهیز کنید (حجرات 11و12) و همینطور روی آوردن به فساد وتکبر وغرور وسرگرم شهوات شدن رااز خصوصیات افراد غیرمؤمن بیان می دارد( جاثیه 35و منافقون 5).
خداوند در مورد زنان ، خطاب به زنان پیامبر واهل بیت او می فرماید: نازک ونرم (بامردان ) سخن نگوئید ودر خانه هایتان بنشینید وآرام بگیرید و آرایش مانند زمان جاهلیت نکنید و نماز بپا دارید وزکات بدهید وازخدا وپیامبرش اطاعت کنید. (احزاب 33).
برای بهره مند شدن از قرآن کریم برای شناسائی عوامل ودلائل سایش وکاهش معنویت ، خداوند می فرماید : مادراین قرآن برای هدایت مردم هرگونه مثال زدیم وحقایق را به مثال روز روشن کردیم واگر تو (پیامبر) براین مردم هرگونه معجزه وآیتی بیاوری بازهم ازروی عنادخواهند گفت شمامسلمین ورسول تان خلق را به باطل واوهام می خوانید(روم58).
ودر وصف مردم روزگار می افزاید ، چون به آدمی مکروهی رسد در کمال بیچارگی مارا بخواند وچون ازجانب مااز نعمتی برخوردار شود گویدجز این نیست که این نعمت به استحقاق به مارسیده است ، و این امتحان اوست(زمر49).وخدا می فرماید، هرکه به کردار وعمل خویش پاداش آن سرا طلبد به حاصل عمرش بیفزائیم وهرکس طلب این دنیای فانی باشد تنها به اوعطا کنیم وهیچ ازنعمتهای ابدی بهره ونصیبی نخواهد داشت( شورا20)و هرکه از یاد خدا چشم پوشید شیطان یار وهمنشین اوست( زخرف 36).
درتعدادی ازآیات سوره الرحمن ، خدواند کریم ضمن برشمردن نعمات الهی برای مردم ، چگونگی تکذیب آن نعمات توسط مردم درزمین را مورد تذکر وپرسش قرار داده است.
از دیگر دلائل کاهش معنویت در بین مردم ، بدگوئی کردن در مورد همسر وتنگ نگرفتن مسکن ونفقه واذیت کردن همسرو همچنین طلاق دادن بیمورد همسر مورد توجه قرار گرفته است(2و3ومجادله وآیات اول سوره طلاق).
خدا درقرآن کریم اینگونه ادامه داده است ، بدانید زندگی دنیا جز هوا وهوس وبازیچه وسرگرمی وخودستائی میان یکدیگر و فزونی در مال واولادچیزی بیش نباشد واموال واولاد شما را از یاد خداوند غافل نکند وآنچه (فرزند ومال واولاد)شما رااز اطاعت خدا باز دارد دشمن شمایند وطلب فزونی نکنید(حدید20ومنافقون 9و14 وآیات آخر سوره انسان مدثر11تا23 وتکاثر1وهمزه2) و پیروی ازدروغگوئی مورد نکوهش قرار گرفته شده است و بردروغگویان هشدار داده شده است( قلم 8 وتکرار درسوره مرسلات) وخداوند به پیامبر می فرماید: نزدیک بود کافران ترا باچشم ، زخم زنند ، آندم که قرآن شنیدند، از شدت حسد گفتند این دیوانه است وحال آنکه قرآن جزپندی برای راهنمائی جهانیان نیست (قلم 50 تا52).
درقسمتهای آخر این موضوع باید اینگونه ادامه داد که در روز قیامت آنان که نامه عملشان دردست چپشان است ، افرادی بودند که هیچگاه فقیر سر سفره خود ننشانند وبامردمی عاطل وباطل محشور بودند(الحاقه 34 ومدثر44 و45) وکسانیکه درروز قیامت نامه عمل به دست چپ دارند مانندخران وحشی هستند که از شیران درگریزند (مدثر50 و51).
از دیگر دلائل ورذائل اخلاقی در قرآن کریم کم فروشی به هنگام داد وستد ومنت گذاردن درهنگام احسان وسهل انگاری دراداء واقامه نماز مورد اشاره قرار گرفته است (مطففین 1تا3 ومدثر6 وماعون4) و می فرمایند ، بدرستیکه بد کاران به سخن مؤمنین می خندند وآنگاه که مؤمنان برآنها گذرند با طعن وگوشه چشم به آنها می نگرند وچون بایگدیگر خلوت کنند سخن به لغو ومزاح گویند ووقتی مؤمنان را ببینند گویند اینها مردمی ساده لوح وگمراهند حال امروز (قیامت) مؤمنان به گروه کافران طعنه وخنده نمایند(29تا34مطففین وهمزه1) وکفارگروهی هستند که قرآن راتکذیب می کنند(انشقاق 22)
ونکته آخر برگرفته شده ازآیات قرآن کریم اینکه ، زنهار برآنچه یقین ندارید پیروی مکن بدرستی که فردای قیامت گوش وچشم وقلب تو در پیشگاه حضرت احدیت بازپرسی شوند( اسری 36).
وخلاصه موضوع اینکه مرتکب شدن به اعمال ورفتاری که درچارچوب احکام وضوابط اسلامی نباشد موجبات کاهش وسایش ونابودی معنویت را برای انسان بدنبال خواهد داشت.
سراسر دین اسلام علاوه بربیان محرمات ومکروهات مملو ازپندهای دینی واخلاقی است که رعایت اخلاقی آن موجبات افزایش و بی توجهی به آنها و روی آوردن به موارد منکراتی وغیر اخلاقی آن سبب حذف معنویت در زندگی شخص وبه تبع آن زندگی اجتماعی انسان خواهد شد .
علاوه برموارد ذکر شده مجموعه قوانین ومقرراتی که توسط حکام اسلامی در چارچوب شریعت واسلام ناب محمدی (ص) بعنوان موارد غیر مجاز وممنوع تدوین وابلاغ شده است ودرحمایت ولایت فقیه درزمان غیبت امام زمان (عج) به مورد اجراء گذاشته شده است ، روی آوردن به آنها و ارتکاب اعمال ورفتار غیر مجاز وممنوع که ازهمان قرآن وعترت واجماع وعقل استخراج شده است ، نیز ازعوامل کاهش وسایش و حتی نابوددی معنویات خواهد بود ولذا ضمن تذکر وهشدار در این راستا ، امید است با عنایت وکمک حق تعالی از فریب شیطان درامان بوده واز روی آوردن به آنچه مورد نهی وانکار قرار گرفته است خودداری گردد تا از حیات نوید بخش ابدی بهره مند گردیم .انشاءالله
رابطه افرادباهمدیگرو باجامعه
پدر ومادر وفرزندان تشکیل دهنده یک جامعه کوچک بنام خانواده هستند وچند خانواده تشکیل دهنده جمعیت کوچکی بنام روستایا شهرهستندوازچندشهروروستا یک کشور بوجود می آید وکشورهادرسطح دنیا جامعه جهانی را تشکیل می دهند.
انسان برای تامین حداقل نیازهای اولیه خود به همدیگر نیاز دارند وبدون ارتباط در بین افراد وحتی دربین جوامع کوچک وبزرگ زندگی اجتماعی ممکن نخواهد بود وحتی موجبات نابودی انسان رافراهم خواهد نمود.
افراد تشکیل دهنده جوامع مختلف به منظور کسب علوم گوناگون واشباع شدن نسبت به نیازهای معنوی وتقویت بنیه علمی ومکتبی وهمچنین تامین نیازهای مادی ورشد وشکوفائی ، نیاز به ایجاد ارتباط با دیگران را دارند و هرجامعه کوچک ویا بزرگی نیز برای نیل به اهداف مذکور نیاز به ارتباط با سایر جوامع درسطح کشور وحتی درسطح دنیا را دارند.
دردنیای امروز دست یابی به ساده ترین نیازهای علمی واجتماعی واقتصادی منوط به ایجاد رابطه با همدیگر خواهد بود و در وضعیت پیشرفته علمی وفرهنگی کنونی حاکم درسطح دنیا و تسری آن بر جوامع کوچک وبزرگ که در ابعاد ودر سطوح مختلف درسطح جامعه خود نمائی می کند و هر روز درحال گسترش میباشد ، احساس نیاز بیشتری میشود که ایجاد ارتباطات با همدیگر وبا جوامع جهانی و بخصوص ازطریق تکنولوژیهای ارتباطی و ابتکاری گسترش یابد و درحال وهوای کنونی حاکم برجامعه ، ادامه حیات اجتماعی وبقا درسطح جامعه بدون ارتباطات مقدور نخواهد بود.
بهر حال انسانها با هردین و اعتقادات درونی ومذهبی و با هر آداب ورسوم اجتماعی و با هر خصوصیات فردی بناچار نیاز به برقراری ارتباط با همدیگر درسطح جامعه مربوطه و فراتر ازآن ایجاد روابط باسایر جوامع را خواهند داشت و آنچه ناخواسته در این فرآیند بروز خواهد کرد ، اینکه روابط مذکور دستخوش یک سری تحولات فردی واجتماعی فرهنگی ومکتبی خواهد شد ، که همین تحولات می تواند موجبات تاثیر مثبت ویا منفی درانسان ودرسطح جامعه مربوطه گردد ، وبطور حتم درآفزایش ویاکاهش معنویت فردی واجتماعی مؤثر خواهد بود و درموضوع بعدی گوشه ای از آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تائیرمتقابل ارتباطی انسان وجامعه
خداوند کریم دراکثر آیات الهی درقرآن مجید بگونه ای مردم را به خداپرستی واطاعت از رسول اعظم(ص) دعوت نموده است که علاوه بر پیشه نمودن تقوا ، درصدد اصلاح همدیگر وجامعه نیز مؤثر باشند.
درآیه 46 سوره سبا آمده است: حال به امت خود بگو جز این نیست که من شما را به یک سخن سفارش وپند دهم که همگی برای خداوند نهضت نموده ، دو نفر دو نفر یا هریک تنها درامردین قیام کنید.
وهمچنین خداوند در آیه 162 سوره انعام می فرماید : ای پیامبر بگو البته نماز وطاعت وکلیه اعمال وزندگی ومرگم تنها برای خداوند جهانیان است. ودرسوره والعصر فرموده است ، قسم به عصر که همه مردم درخسران وضرر هستند مگر مردمی که ایمان آوردند و توصیه به صبر و به حق نمودند .
درهمین چند آیه رسالت پیامبر(ص) وعموم مردم درکنار همدیگر برای نجات همدیگر و برای رسیدن به دعوت الهی است.
خدا به فرشتگان گفت بدرستی که من بر روی زمین جانشینی خواهم گماشت ، ملائکه گفتند آیا آنان که برروی زمین فساد وخونریزی می کنند، به خلافت برگزینی وحال آنکه ماخود تسبیح وستایش تو کرده وترا تقدیس می نمائیم ، خداوند به ملائکه فرمود از اسرار خلقت این موجود خاکی چیزها می دانم که شما نمی دانید (بقره30).
با توجه به جایگاه بشر در زمین (جانشینی خداوند) واینکه وجود ارتباط بین مردم درقرآن پیش بینی شده است ، خداوند کریم به منظور اصلاح همه مردم درسطح یک جامعه جهانی درآیه 110 سوره آل عمران و71 توبه فرموده است : شما بهترین امتی هستید زیرا امر می کنید به نیکیها ونهی می کنید اززشتیها وایمان آورده اید به خداوند و مردان وزنان مؤمن برخی دوستدار بعض دیگرند که یگدیگر را امربه کارهای نیکو وخصال پسندیده وازکارهای زشت ومنکر باز می دارند وهمواره نماز بپادارند وزکات مال خویش پردازند وپیوسته ازفرمان خداوندورسولش پیروی کنند آنان گروهی هستند که خداوند مشمول رحمت خود گردانید .
باتوجه به تآثیر مستقیم افکار واعمال انسان در سطح جامعه وتآثیر ارزشهای اجتماعی برمردم درآیات قرآن کریم به اصلاح اعمال ورفتار فردی و رعایت تمام جوانب آن در معاشرت با دیگران توصیه وسفارش نموده است ودر قرآن سوره نحل آیه 112 چنین مثال زده است ، برشما مثل آورد جریان شهری راکه مردمش درنهایت امنیت وآسایش بودند وروزی آنها ازهرجانب بحد فراوان می رسید ، پس ناسپاسی کردند وقدردانی ننمودند ، خداوند به کیفر کردارشان گرسنگی وترس را برآنها مسلط نمود تامزه نعمت رابخشند وقدر نعمت رابدانند . وهمچنین برای داد وستد بیان داشته است ، آنچه به کیل یاوزن می سنجید تمام دهید وهمه راباترازوی راست سنجید زیرا این کار برای شما بهتر وسرانجامش نیکوتر خواهد بود. (اسری35 و ق 17) وهمچنین از انجام اعمال و رفتار ناصحیح نهی کرده است وبعنوان نمونه می توان نکوهش وساطت وپارتی بازی دردنیا وعدم امکان آن درآخرت رامثال زد ( نساء109).
در آیه دیگری در رعایت خداپرستی چنین آمده است ، گروهی که کافران را به عوض مؤمنان دوست خود گیرند آیا به این وسیله ازنزد آنها عزت می جویند زهی خیال باطل زیرا عزت ووسایل عزتمندی همه ازآن خداوند است( نساء139) و ای پیامبر ، اگرپیرو افکاربیشترمردم روی زمین باشی تراازراه خداوند دور وگمراه سازند زیرا ایشان جز ازگمان پیروی نکنند وجز ازباطل اندیشان نباشند (انعام 116).
پیرو ارتباط مردم با همدیگر چنانچه اکثر مردم دارای شرایط ایمانی باشند ، افراد لاابالی کمتر جرآت بروز وحضور درسطح جامعه را دارند وبالطبع شرایط وخصوصیات عمومی مؤمنین باعث خواهد شد تا آن افراد نیز حداقل در سطح جامعه رعایت اصول اخلاقی را بنمایند و انشاءالله براثر تداوم آن خود بخود آن افراد نیز بتدریج امور غیر اخلاقی را فراموش کرده ودر زمره افراد صالح جامعه قرار خواهند گرفت.
ازطرف دیگر چنانچه انسان درجامعه ای حضور داشته باشد که اکثر آنان اهل ناهنجاریها ومنکرات باشند ، افراد با ایمان کمتر امکان بروز اعمال ورفتار خود درجامعه راخواهند داشت وبا مشاهده مرتب آن اعمال ورفتار غیر اخلاقی ، شاید در برابر آن بی تفاوت شده وخدائی ناکرده در روی آوردن به آنها دچارنگرانی نشوند.
با پیروزی انقلاب اسلامی دشمنان داخلی وخارجی آن با توطئه های مختلف درصدد شکت ونابودی انقلاب برآمدند ودرجریانات گروههای ضد انقلاب اوائل پیروزی ودر تحمیل جنگ ازسوی عراق ودفاع مقدس هشت ساله ودر جریانات تحریم های اقتصادی وصدور قطعنامه های سیاسی واعمال ورفتارجریانات وابسته بعنوان اصلاحات وحمله به ارکان اصلی نظام ودیگر توطئه ها سعی بر خواسته خود داشتند که بحمدالله به هوشیاری و حضور به موقع در صحنه ودفاع همه جانبه ملت مسلمان ایران در لوای تبعیت ازولایت وبا وحدت وهمدلی موفق نشدند.
دشمن ملت را بحال خود رها نکرده است وبا تهاجم (و شبیخون)فرهنگی و ایجاد اختلافات قومی ومذهبی وفراتر از آن با ناتوی فرهنگی در صدد رسوخ درقلب وایمان مردم مسلمان برآمده تا ضمن تاثیر دروجود افراد بتواند به خواسته های خود برسند ومردم با ایمان وبخصوص جوانان مؤمن ومتقی با شناسائی حربه های رنگارنگ دشمن مصمم تر ازگذشته درصدد خنثی نمودن این جریانات جدید سیاسی و فرهنگی هستند ، اینها بطور مستقیم مربوط به این بحث نمی شوند ولیکن از جایگاه نقش متقابل افراد وجامعه با همدیگر ونقش آن در افزایش ویا سایش معنویت درافراد وجامعه مورد یاد آوری قرار گرفت.
با بروز وظهور توطئه های مذکور وشفاف شدن فعالیتهای جبهه حق و جبهه باطل در تمام عرصه های سیاسی ومذهبی، مؤمنین مستحکم وقوی تر از گذشته به دفاع از ارزشهای دینی خود وجامعه پرداختند ودر صدد افشاگری وخنثی سازی توطئه ها برآمدند ودر مقابل نیز آنان که توان مقاومت نداشتند ویا در سر هوای غرب و غرب زدگی را می پرورانند ، از این جبهه خارج ودر مقابل ارزشها ودر دامن ناهنجاریهای اخلاقی ودینی ومذهبی قرار گرفتند ودشمنان نیز در صدد دست یابی به راهکارهای جدید ومتناسب به وضعیت فعلی برآمدند.
تمام این اعمال ورفتار متآثر از ماهیت درونی افراد وجوامع اسلامی وافراد وجاومع غیر اسلامی و ازنتایج ارتباطات فردی وگروهی بین آنان وجوامع مختلف مربوطه است.
در اینجا نیز نقش مسئولین وزعمای دین و قانون گذاران در سازماندهی روابط اجتماعی و کمیت وکیفیت ارتباطات داخلی وخارجی نیز محسوس وقابل لمس میباشد.
ارتباط فردی واجتماعی با هرشکل وکیفیتی بخصوص در دراز مدت می تواند درافزایش معنویت فردی واجتماعی وهمچنین درسایش وکاهش آن به همین شکل مؤثر وحتی سر نوشت ساز باشد.
نتیجه گیری
بابررسی مطالب بیان شده پیرامون موضوع مقاله دریک نتیجه گیری کلی به این عبارت خواهیم رسید که انسان برای عبادت آفریده شده است وعبادت یعنی تقوا و شامل انجام واجبات وترک محرمات میباشد.
انجام مستحبات ودوری ازمکروهات عواملی است که با رعایت آن انسان می تواند به مقامات برتر بشریت دست یابد و تمام آنچه موجب کسب مراتب مذکور میگردد در کتاب آسمانی رسول اعظم اسلام(ص) وجوددارد وبا بهره برداری ساده واولیه از آن امکان سعادت دردنیا وآخرت برای هر انسانی وجود خواهد داشت وکسب معنویت وترویج و گسترش و تقویت آن در گرو تداوم واستمرار آن اعمال ورفتار خواهد بود و پشت کردن به آن موجبات کاهش و بتدریج نابودی معنویات رابدنبال خواهد داشت.
هماهنگی وهمگامی با ضوابط ومقررات اجتماعی وسیاسی وفرهنگی درسطح جامعه ، برگرفته شده از قرآن وسنت واجماع وعقل و یا منطبق با بایدها ونبایدهای دینی درچارچوب اسلام ناب محمدی (ص) در پرتوحاکمیت ولایت فقیه درغیاب امام زمان(عج) نیز درکنار فرایند دلائل افزایش معنویت فردی موجبات افزایش معنویت درسطح جامعه رافراهم خواهد نمود و هرچه درجهت خلاف آن در برابر مراتب مذکور قرار گیرد وموجبات خدشه واهانت به مقدسات رافراهم آورد ودر یک جمله درراستای اسلام امریکائی حرکت نمایند ، درکنار سایش وکاهش معنویت فردی موجبات سایش وکاهش معنویت درسطح جامعه رافراهم خواهد نمود وافراد وجوامع مختلف می توانند بر ماهیت وارزشهای همدیگر تآثیر متقابل داشته باشند.
لذا عبادت حق تعالی به معنای واقعی خود وپرداختن به مستحبات وارزشهای اخلاقی واسلامی دردرجه اول بصورت فردی وبه تبع آن بصورت اجتماعی تنها عامل کسب وافزایش واستحکام معنویت خواهد بود و خلاف آن موجبات سایش وکاهش معنویت فردی واجتماعی رابدنبال خواهدداشت
چکیده وخلاصه مقاله:
هر انسانی علاوه بر جسم ظاهری دارای عقل و یک شکل باطنی میباشد که شاید هر دوی این اشکال ظاهری وباطنی با همدیگر رشد هماهنگ و در یک جهت نداشته باشند ، در هر وضعیت سنی اعمال ورفتار وبخصوص میزان معنویت و نوع اخلاق عمومی افراد موجب شناسائی شکل باطنی او خواهد بود .
فرد مسلمان درجامعه اسلامی باید دارای معنویت دینی واخلاق اسلامی باشد که سر منشآ آن درقرآن کریم ودراحادیث بیان شده است و پرداختن به آنها وبهره مندی از فرمایشات الهی ورعایت قوانین وضوابط اسلامی که مورد حمایت ولایت فقیه میباشد، موجبات افزایش معنویت درانسان ودر جامعه رافراهم خواهد نمود وعدم مطالعه قرآن کریم وبی توجهی به تذکرات خداوند درقرآن وسنت و رعایت ننمودن قوانین ومقررات وارزشهای اجتماعی نیز موجبات سایش وکاهش معنویت رادر انسان ودرجامعه بوجود خواهد آورد وبر همه مردم ومسئولین توجه به مقدسات وارزشهای دینی مورد سفارش قرار گرفته است ، که علاوه بر رعایت نمودن آن درجهت فراهم نمودن شرایط آن عنایت داشته باشند.
